Ο όρος  «Υδροκέφαλος»  υπονοεί την υπερβολική συσσώρευση εγκεφαλονωτιαίου υγρού  (ΕΝΥ) μέσα στις φυσιολογικές κοιλότητες («κοιλίες») του εγκεφάλου. Πρώτος ο Ιπποκράτης ανέφερε τον όρο «υδροκέφαλο» στα νεογέννητα και βρέφη που παρουσίαζαν διόγκωση της κεφαλής.

Το ΕΝΥ παράγεται μέσα σε ειδικούς θύλακες του εγκεφάλου που ονομάζονται κοιλίες. Το υγρό κυκλοφορεί γύρω από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό, λειτουργώντας προστατευτικά και υποστηρικτικά για το κεντρικό νευρικό σύστημα. Παράγεται συνεχώς και αναρροφάται με ρυθμό περίπου μισού λίτρου την ημέρα.

Ταξινόμηση

Τα είδη του υδροκεφάλου είναι τα ακόλουθα τρία :

1. Πρωτοπαθής ή Ιδιοπαθής (άγνωστη αιτία)
   • Δευτεροπαθής από
   • αιμορραγία (υπαραχνοειδής ή ενδοεγκεφαλική)
   • κάκωση
   • όγκος ή κύστη
   • ενδοκράνια επέμβαση
   • μηνιγγίτιδα
   • στένωση αποχετευτικών αγωγών (υδραγωγού Sylvius)
   • υπερπαραγωγή ΕΝΥ (θήλωμα χοριοειδούς πλέγματος)
2. Συγγενής (ανωμαλία διάπλασης στην εμβρυική ή νεογνο-βρεφική περίοδο)

Επίσης, αναλόγως με την εξέλιξη του ο υδροκέφαλος υποδιαιρείται σε οξύ ή χρόνιο.

Παιδικός υδροκέφαλος

Το μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων υδροκεφαλίας συναντάται στην παιδική ηλικία, λόγω είτε μιας αναπτυξιακής διαταραχής των ανατομικών στοιχείων του εγκεφάλου και του κρανίου, είτε λόγω όγκου ή άλλης δυσπλασίας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ο παιδίατρος να διαγιγνώσκει άμεσα την υδροκεφαλία και να παραπέμπει τις περιπτώσεις στο νευροχειρουργό για περαιτέρω διερεύνηση, θεραπεία και παρακολούθηση. Η ανάπτυξη υδροκεφαλίας που δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα μπορεί να έχει τραγικές επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη ενός παιδιού. Η αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης μπορεί να απειλήσει άμεσα τη ζωή του παιδιού και να απαιτεί επείγουσα νευροχειρουργική αντιμετώπιση.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα της αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης είναι έμετοι, κεφαλαλγία, βυθιότητα, υπνηλία ενώ η βυθοσκόπηση των οφθαλμών μπορεί να αποκαλύψει το λεγόμενο οίδημα οπτικών θηλών, που είναι σημαντικό σημείο της αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης. Μπορεί να απαιτηθεί πολλές φορές στη ζωή ενός παιδιού, να γίνει επιδιόρθωση της βαλβίδας.

Οι σύγχρονες απεικονιστικές μέθοδοι όπως η cine-MRI (Μαγνητική κινηματογραφία) μας δίνουν νέες πληροφορίες για τη παθοφυσιολογία του υδροκεφάλου.

Πώς θεραπεύεται η υδροκεφαλία; 

Η αποτελεσματικότερη θεραπεία του αποφρακτικού υδροκεφάλου γίνεται με την αναίρεση της αιτίας του, π.χ. μέσω εξαίρεση όγκου, που προκαλεί απόφραξη στο σημείο επικοινωνίας των κοιλιών του εγκεφάλου. Η συνήθης αντιμετώπιση της κατάστασης σε περίπτωση αδυναμίας αναίρεσης της αιτίας είναι η τοποθέτηση κοιλιοπεριτοναϊκής παροχέτευσης (βαλβίδα εγκεφάλου).

Βαλβίδα Υδροκεφάλου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΑΛΒΙΔΩΝ ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΥ

Οι πρώτες προσπάθειες χειρουργικής παράκαμψης του ΕΝΥ έγιναν στις αρχές του 20ουαιώνα μεελαστικά σωληνάκια ή διάνοιξη τεχνητών διόδων εντός τωνκοιλοτήτων του εγκέφαλου (κοιλιακούσυστήματος) με τη χρήση ενδοσκοπίου.  Η κατασκευή της πρώτης βαλβίδας από σιλικόνη για παράκαμψη του ΕΝΥ έγινε το 1952  ενώ η πρώτη επέμβαση σε ασθενείς έγινε το 1958. Εκτοτε, οι βαλβίδες υπέστησαν πολλαπλές εξελίξεις. Σήμερα χρησιμοποιούνται βαλβίδες που η πίεση τους προγραμματίζεται με ειδικό μηχάνημα υπερήχων χωρίς να απαιτείται η χειρουργική αντικατάσταση τους. 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΚΚΑΛΗΣ 

• Τι γνωρίζουμε αλήθεια για την υδροκεφαλία;