Γράφει η Βίκυ Κωνσταντοπούλου,
Κοινωνική Λειτουργός

Πρόσφατα, άρχισε να εμφανίζεται το φαινόμενο του εκφοβισμού με μια νέα μορφή, στην οποία ο θύτης εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες, που οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών του παρέχουν για να υλοποιήσει τις επιθετικές του προθέσεις. Αυτή η νέα έκφανση αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως κυβερνο-εκφοβισμός (cyberbullying), ηλεκτρονικός εκφοβισμός (electronic bullying), διαδικτυακός εκφοβισμός (online bullying/ internet bullying), ή τεχνολογικός εκφοβισμός. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αφορά τον εκφοβισμό, την απειλή, την ταπείνωση ή την παρενόχληση συνήθως σε παιδιά ή σε εφήβους που δέχονται μέσω της χρήσης του διαδικτύου, κινητών τηλεφώνων είτε άλλων ψηφιακών τεχνολογιών από συνομηλίκους του (Campbell, 2005, Paulson, 2003, Peterson, 2002). Εντάσσεται στις συμπεριφορές προληπτικής επιθετικότητας και αποτελεί φαινόμενο ισάξιο του σχολικού εκφοβισμού, καθώς το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζεται από πρόθεση πρόκλησης βλάβης στο θύμα, επανάληψη της επιθετικής πράξης, επίσης και από αντιληπτή ασυμμετρία ισχύος μεταξύ των συμμετεχόντων (Smith et al., 2006).

Μορφές διαδικτυακού εκφοβισμού                                        

• Η είσοδος σε προσωπικούς διαδικτυακούς λογαριασμούς του ατόμου με σκοπό την δημιουργία ψεύτικων διαδικτυακών προφίλ.
• Η αποστολή, ηλεκτρονικά ή τηλεφωνικά, αγενών, χυδαίων μηνυμάτων οργής και θυμού.
• Η αποστολή επιθετικών μηνυμάτων σε ένα πρόσωπο επανειλημμένα.
• Η παρενόχληση, η οποία περιλαμβάνει απειλές για σωματική βλάβη, ή είναι πολύ εκφοβιστική.
• Η δημοσίευση ή αποστολή υλικού που περιέχει ευαίσθητα, προσωπικά, δεδομένα για ένα πρόσωπο ή ακόμα και αναληθών μηνυμάτων (Campbell, 2007, Willard, 2005).

Προφίλ Θύτη

• Οι θύτες περιγράφονται ως άτομα επιθετικά, παρορμητικά, εχθρικά, χωρίς ενσυναίσθηση, και τείνουν να έχουν τάσεις κυριαρχίας (Olweus, 1995)
• Άτομα που διακατέχονται από αισθήματα ανασφάλειας, ανεπάρκειας, και κατωτερότητας (Olweus, 1993).
• Είναι περιθωριοποιηµένα άτοµα, µε υπερπροστατευτικούς ή αυταρχικούς γονείς που δεν τους αφήνουν καµιά πρωτοβουλία για δράση, µε κακή ακαδηµαϊκή πορεία που συχνά οδηγεί στην εγκατάλειψη του σχολείου (Bhat, 2008. Diamanduros, Downs & Jenkins, 2008).

Προφίλ θύματος

• Αφορά άτομα υπερκινητικά, παχύσαρκα, με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό που δεν ωριμάζουν τόσο γρήγορα όσο άλλοι ή άτομα που ζουν με  διαφορετικό τρόπο ζωής (Willard, 2007).
• Δεν είναι δημοφιλείς και συχνά παρουσιάζουν φοβίες και άγχος που εντείνουν την μοναχικότητα τους (Willard, 2007).
• Είναι ψυχολογικά τραυματισμένοι, διότι θεωρούν ότι είναι υπεύθυνοι για την κατάσταση που δέχονται (Feinberg & Robey, 2009). 

Επιπτώσεις στα θύματα του εκφοβισμού

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις του εκφοβισμού πάνω στα παιδιά συνήθως ποικίλουν (Hazler, 1996). Σύμφωνα με διάφορες μελέτες τα θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού παρουσιάζουν τα ακόλουθα:

• Μειωμένη αυτοπεποίθηση και χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Αίσθημα μοναξιάς
• Θυμός και άγχος που οδηγούν στην απόσυρση
• Κατάθλιψη
• Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα προσαρμογής
• Ψυχοσωματικά συμπτώματα (πχ βήχα, πονόλαιμο, και κρυολόγημα)
• Παραβατική συμπεριφορά (πχ κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, οπλοκατοχή, εγκατάλειψη σχολείου κλπ)
• Παθοφυσιολογικές διαστάσεις προβληματικής χρήσης του διαδικτύου (πχ εθισμός, οι διαταραχές διάθεσης κλπ)
• Προβλήματα στην μετέπειτα ενήλικη ζωή

Προτάσεις πρόληψης της παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο

Αρχικά, το πιο σημαντικό  είναι να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Να εξασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι έχουν επίγνωση του προβλήματος του διαδικτυακού εκφοβισμού. Στις μέρες μας, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ανεπαρκής επιμόρφωση και ενημέρωση των εκπαιδευτικών πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Επιπλέον, μερικοί άνθρωποι θεωρούν ότι οι συμπεριφορές του εκφοβισμού είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξης των παιδιών, ή ότι η παρενόχληση βοηθάει στην οικοδόμηση ενός «γερού» χαρακτήρα. Αντιστοίχως, για τον διαδικτυακό εκφοβισμό θεωρούν ότι είναι μέρος μιας νέας μόδας που ακολουθούν οι έφηβοι στα πλαίσια της εξοικείωσης τους με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Για αυτό, πρέπει να ενημερωθούν οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, καθώς και οι μαθητές για τον εκφοβισμό, τόσο στο σχολείο, όσο και στο διαδίκτυο. Οι γονείς και οι δάσκαλοι πρέπει να συζητούν με τους μαθητές για θέματα διαδικτυακού εκφοβισμού. Από έρευνα, φαίνεται πως πολλοί μαθητές πιστεύουν ότι οι ενήλικες, δεν έχουν γνώσεις πάνω σε θέματα διαδικτύου και ότι δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν (Campbell & Gardner, 2005).

Επίσης, πολύ σημαντική προϋπόθεση για την καταπολέμηση του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι η εποπτεία των ενηλίκων. Είναι γνωστό ότι η επίβλεψη ενηλίκων στην παιδική χαρά μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης, του κατά πρόσωπο εκφοβισμού (Smith & Shu, 2000). Τα σχολεία, που αυξάνουν τον αριθμό των ενηλίκων που προσέχουν τα παιδιά στα διαλείμματα και οι οποίοι παρεμβαίνουν σε οποιαδήποτε υποψία εκφοβισμού, μειώνουν τα επεισόδια εκφοβισμού στο σχολείο τους. Κάτι παρόμοιο παρατηρείται και στον ηλεκτρονικό εκφοβισμό με την επιτήρηση των γονέων, στο σπίτι αυτήν την φορά. Στο σπίτι, η θέση του υπολογιστή είναι ένα θέμα που οι γονείς πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά (Pew, 2001). Τα σχολεία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην εκπαίδευση των γονέων σε αυτό και να ενθαρρύνουν τους γονείς να μιλήσουν στους νέους για την τεχνολογία. Με αυτό τον τρόπο, οι νέοι συνειδητοποιούν ότι οι ενήλικες γνωρίζουν κάτι για την τεχνολογία και μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού απαραίτητη σημαντικότερη προϋπόθεση είναι η συνεργασία μεταξύ γονέων, εκπαιδευτικών, μαθητών και των αρμόδιων κρατικών φορέων (Kingston, 2011).

Οι προσπάθειες για την καταπολέμηση του φαινομένου πρέπει να εστιαστούν στην συνειδητοποίηση, ενημέρωση, πρόληψη, παρέμβαση και συμβουλευτική (Kingston, 2011, Ford, 2009).

Οι γονείς πρέπει να είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που εγκυμονούν στο διαδίκτυο, διότι τα παιδιά πλέον χρησιμοποιούν το διαδίκτυο από μικρή ηλικία, χωρίς να έχουν την απαραίτητη εκπαίδευση.

Θα πρέπει να εγκατασταθεί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των εφήβων κάποιο σύστημα φιλτραρίσματος, το οποίο θα μπλοκάρει την επικίνδυνη χυδαιολογία, την παιδική πορνογραφία και γενικά τη βία.

Εν κατακλείδι, το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού, φαίνεται να είναι ένα ολοένα αυξανόμενο πρόβλημα για τους νέους, με οδυνηρές συνέπειες. Ενώ, τα μέτρα πρόληψης θα μπορούσαν να είναι παρόμοια με τον κατά πρόσωπο εκφοβισμό. (Campbell, 2005).